Βλάχικος γάµος (Numta Armaneasca)

Δρώμενο που παρουσιάστηκε στο ανοιχτό θέατρο Ευκαρπίας από το σύλλογο Βλάχων
"Το Άγιο Πνεύμα" την Παρασκευή 11 Σεπτεμβρίου 2009.

ΣΚΑΡΟΣ - ΣΚΗΝΗ ΑΡΧΗ ΠΡΟΞΕΝΕΙΟΥ - (ΚΙΝΗΣΗ ΠΡΟΞΕΝΉΤΡΑΣ)

Από τα πλέον σημαντικά γεγονότα της ζωής στην παραδοσιακή κοινωνία των βλάχων ήταν ο γάμος με το πρώτο του στάδιο να είναι το προξενιό σημάδι – ΧΜΠΑΡΙ στα βλάχικα
Την απόφαση για το ποιον η ποια θα πάρουν για άντρα ή γυναίκα τους τα εγγόνια την έπαιρναν οι παππούδες και αν δεν ζούσαν οι γονείς. Η διαδικασία του προξενιού ξεκινούσε συνήθως από την πλευρά του γαμπρού. Για να πετύχει το προξενιό, έστελναν κάποιον που είχε συγγένεια με το σόι της νύφης ή του γαμπρού αντίστοιχα. Έτσι, είχαν περισσότερες πιθανότητες να πετύχει το προξενιό και να πάρει ο προξενητής την υπόσχεση.
Αν συμφωνούσαν, αμέσως έδινε ο προξενητής στην κοπέλα για σημάδι ένα νόμισμα, για να κλείσει το προξενιό, και του δίνανε μια άσπρη πετσέτα (αλμπιατσι). Αυτός πήγαινε πίσω κουνώντας την πετσέτα και τους έλεγε ότι επέτυχε το προξενιό.
Οι γονείς του νέου, εφόσον το κορίτσι ικανοποιούσε τις οικονοµικές τους απαιτήσεις και διέθετε τις απαραίτητες ηθικές κυρίως αξίες, αποφάσιζαν για τον γάµο, συνήθως ερήµην του νέου, και της νέας οι οποίοι ήταν υποχρεωµένοι να σεβαστούν την εκλογή των γονέων τους.
Ο προξενητής όριζε τη μέρα που θα συναντηθούν τα συμπεθέρια που ήταν πάντα βράδυ Τρίτης, Πέμπτης η Σαββάτου. Πήγαιναν για το σημάδι οι παππούδες με τον προξενητή και ο μπαμπάς του γαμπρού.

Σκηνή (κάθονται στο σπίτι της νύφης για τον αρραβώνα)

ΑΡΡΑΒΩΝΑΣ (ΣΕΜΝΟΥΛ ΜΑΡΙ) στα βλάχικα
Η τελετή του αρραβώνα γινόταν στο σπίτι της νύφης, όπου πήγαιναν όλοι οι κοντινοί συγγενείς του γαμπρού. Είχαν μαζί τους ούζο με ζάχαρη και καραμέλες (γκογκουσiτσεs). Τα ίδια, είχαν και από την πλευρά της νύφης και τα ανακάτευαν όλα μαζί. Από αυτό το μίγμα κερνούσαν και τα συμπεθέρια έπιναν σταυρωτά μεταξύ τους. Σε μια άσπρη μαντήλα είχαν καρφιτσωμένο το πεντόλιρο (πεντόνα). Ο μπαμπάς της νύφης έφερνε το πεντόλιρο στα γένια του και ευλογούσε με ευχές. Το ίδιο έκαναν και οι υπόλοιποι και έδιναν την ευχή τους. Μετά η νύφη φυλούσε το χέρι των συγγενών του γαμπρού και τις έδιναν λίρες ή χρήματα ενώ αυτή τους δώριζε μαξιλάρια και πετσέτες.
Αρραβώνες γινόταν συνήθως την ημέρα της γιορτής των Αποστόλων (σουμ κετρου) ή της αγίας Παρασκευής όπου όριζαν και ποιο Δεκαπενταύγουστο θα γίνει ο γάμος.

Σκηνή ΧΟΡΟΣ ΦΡΑΓΓΙΤΣΑ - ΔΩΡΑ

Ο γάμος κρατούσε μια εβδομάδα και πολλές μέρες της προετοιμασίας του ήταν γεμάτες συμβολικές εκδηλώσεις, με στόχο την απομάκρυνση του κακού και την εξασφάλιση της καλοτυχίας και της ευγονίας των νεόνυμφων.

Τα πολλά συνοδευτικά του εθίμου τραγούδια και οι χοροί υποδηλώνουν τη σημαντικότητά του. Ξεκινούσε 15 μέρες πριν με το ράψιμο του νυφικού και της προίκας. Βοηθούσαν όλοι οι συγγενείς και οι φίλες της νύφης. Στο σόι υπήρχε μια μοδίστρα. Κατά τη διάρκεια του ραψίματος όλοι οι συγγενείς και οι φίλες έριχναν λεφτά στην προίκα και στο νυφικό.

ΤΗΝ Δευτέρα:
Οι κοπέλες καλούσαν στο γάμο από σπίτι σε σπίτι με μήλα.
Ενώ τα παλικάρια, οι φίλοι του γαμπρού τα μπραντίμια ,καλούσαν κερνώντας κρασί ή ούζο σε ένα μπουκάλι στρογγυλό/σφαιρικό ξύλινο στολισμένο με λουλούδια που ονομάζεται στα βλάχικα πλόσκα ή μπουκλίτσα.

Την Τετάρτη:
Νέοι άνδρες έφερναν με τα άλογα ξύλα στο σπίτι από το δάσος απαραίτητα για το μαγείρεμα των φαγητών του γάμου και το ψήσιμο των ψωμιών.

Σκηνή τέλος κεράσματος - σκάρος

Την Πέμπτη το βράδυ:

Στο σπίτι της Νύφης και του γαμπρού συγγενείς και γείτονες συγκεντρώνονταν για το «ανάπιασμα της κουλούρας» του γάμου, για "το προζύμι" το "αλουάτλου" όπως το λέγανε στα Βλάχικα. Ετοίμαζαν όλα τα αναγκαία για την περίσταση υλικά, ρεβίθι, βασιλικό, αλεύρι, νερό και τα απαραίτητα σκεύη Με το προζύμι αυτό έφτιαχναν το «κουλακ» κουλούρα
Την κουλούρα θα κεντούσαν και θα έψηναν οι κοπέλες την άλλη μέρα.
Τις κουλούρες τις άλλαζαν οι «μπράτιμοι», όταν πήγαινε ο γαμπρός να πάρει την νύφη την Κυριακή

Σκηνή (ζύμωμα των ψωμιών του γάμου)- τραγούδι

Σάββατο βράδυ:

Βλάχικος γάµος χωρίς γκάιντα παλαιότερα ή κλαρίνα πιο πρόσφατα δε γι-νόταν. Από νωρίς του Σαββάτου έπαιζαν στο σπίτι του γαμπρού και της νύφης. Οι ηλικιωμένοι έσφαζαν τα πρόβατα (συνήθως υπερέβαιναν ακόµη και τα 10), ενώ οι γυναίκες ετοίμαζαν µε τα εντόσθια «γιανόματι» Τα φαγητά ετοιμάζονταν σε μεγάλα καζάνια (κλντέρ) και ήταν συνήθως πρόβειο κρέας με πατάτες ή με ζυμαρικό και «γιανόματι» εντόσθια προβάτων με ρύζι (σαν πιλάφι)

Σκηνή χορός τραγούδι

Το βράδυ του Σαββάτου στο σπίτι του γαμπρού έφτιαχναν το «φλάμπουρο» Το Φλάμπουρο είναι το λάβαρο σημαία του γάμου. Τα καλάμια τα έδεναν οι βλάχοι σε σχήμα σταυρού και τα στόλιζαν με μήλα, σύμβολα της ευμάρειας και της ευκαρπίας αλλά και της καινούργιας ζωής που άρχιζε
Ήταν από λευκό πανί και στις άκρες κρεμούσαν μικρά κουδούνια.
Το Φλάμπουρο το κρατούσε σε όλη την διάρκεια του γάμου μόνο ο «Νούνλου» και προπορεύονταν στις πομπές και στους χορούς
Έπρεπε να ξεστολιστεί την Τρίτη στο σπίτι του Γαμπρού πάλι από τον νουνό. Είναι ένα από τα λίγα έθιμα που διατηρήθηκαν μέχρι και σήμερα, με μόνη διαφορά την χρήση πλέον της Ελληνικής σημαίας , αδιαμφισβήτητο σύμβολο της εθνικής συνείδησης των σύγχρονων Βλάχων.

Σκηνή (Σάββατο βράδυ – Φλάμπουρο τραγούδι)

Την Κυριακή το πρωί στο σπίτι του γαμπρού γινόταν το καθιερωμένο Ξύρισμα
Ο γαμπρός καθόταν στην μέση της αυλής. Οι Φίλοι του γαμπρού (τα μπρατiμια) τον ξύριζαν. Πρώτος σταύρωνε ο νουνός και έδινε την ευχή του για καλά στέφανα και «ασήμωνε», ακολουθούσαν οι γονείς, οι συγγενείς και όλος ο κόσμος. Μετά έντυναν και στόλιζαν το γαμπρό φορώντας του την πιο όμορφη «Κντούσια» από λευκό μαλλί.
Στο σπίτι της νύφης την ιδια ώρα άρχιζε το στόλισμα της νύφης
Στο ντύσιμο της νύφης με την νυφιάτικη φορεσιά πρωτοστατούσαν οι φίλες της, ενώ το γενικό πρόσταγμα έχει η νουνά.

Τραγούδι μη με μαλώνεις

Στην συνέχεια τα μπρατiμια ξεκινούσαν από το σπίτι του γαμπρού για τη νύφη με τα άλογα, και ακολουθούσε ο γαμπρός με την παρέα του και όλο του το σόι του .
Σκηνή τραγούδι για πάρεμε


Στην εξώπορτα του σπιτιού της νύφης ο γαμπρός φιλάει το χέρι των συγγενών της που τον υποδέχονται. Ανταλλάσουν την κουλούρα (κουλάκ) που πολλές φορές είχε πάνω μια βρασμένη πρόβεια πλάτη και ένα ζευγαρι παπούτσια.
Σε ένα δωμάτιο διαφορετικό από αυτό που βρίσκεται και ντύνεται η νύφη νέοι άνδρες ή κοπέλες κερνάνε το σόι του γαμπρού. Το είχαν σε καλό η παρέα του γαμπρού να κλέβει μικροαντικείμενα από το σπίτι της νύφης
Νεαρά αγόρια από το σόι της νύφης έκρυβαν το φλάμπουρο και ζητούσαν από τον «νουνό» να τους τάξει χρήματα για να του το δώσουν πίσω.
Την ίδια μέρα έπαιρναν και την προίκα της νύφης αφού φόρτωναν στα άλογα τα χαράρια.
Συνήθιζαν να βάζουν ένα παιδί από το σόι της νύφης πάνω στα χαραρια και να ζητούν χρήματα για να δώσουν την προίκα.
Στη συνέχεια ακολουθούσε χορός της νύφης με τους συγγενείς της.

Σκηνή τραγούδι "σ΄ αυτό το σπίτι"

Τραγουδώντας αποχαιρετούν οι συγγενείς την νύφη που την συνοδεύουν οι γονείς της στον δρόμο για την εκκλησιά συγκινημένοι -πολλές φορές με κλάματα- γιατί ξέρουν ότι η γλυκιά τους κόρη φεύγει για πάντα από το σπίτι.
Μπροστά ο Κουμπάρος με το φλάμπουρο καβάλα σε μαύρο άλογο ακολουθεί η νύφη σε κόκκινο και πίσω ο Γαμπρός με την παρέα του καβάλα σε άσπρο άλογο
Όλοι μαζί ξεκινούσαν για το σπίτι του γαμπρού όπου τελούνταν το μυστήριο.

Σκηνή

Αφού τελούταν το μυστήριο, η πεθερά υποδεχόταν τη νύφη επίσημα με όλες τις τιμές στο καινούργιο της σπίτι. Έξω από την είσοδο του σπιτιού της δίνει βούτυρο με το οποίο σταυρώνει την κεντρική πόρτα του σπιτιού, ρίχνει ένα μήλο πίσω για να το πιάσουν και δίνει σε μικρά παιδιά (με το πρώτο απαραίτητα αγόρι ) από ένα μήλο. Στη συνέχεια η νύφη παίρνει στη μασχάλη της ένα ψωμί και στο χέρι μία κανάτα νερό από την πεθερά της και πατώντας σε μάλλινο άσπρο χαλί (μπτάνια) μπαίνει στο δωμάτιο που είναι το εικονοστάσι και ρίχνει νερό στις τέσσερις γωνίες.
Τα ψωμιά στις μασχάλες, τα μήλα, και το βούτυρο συμβολίζουν τον πλούτο των αγαθών και των απογόνων.
Το λευκό μάλλινο χαλί που της στρώνει συμβολίζει τον δρόμο της καινούργιας ζωής που ευχή της πεθεράς είναι να είναι πάντα λευκός, αγνός και καθαρός.
Στη συνέχεια ο πεθερός σήκωνε το πέπλο της νύφης και έδινε μισό λουκούμι στη νύφη αφού δάγκωνε το μισό πρώτα αυτός.
Ακολουθούσε γλέντι με όλους μαζί στην αυλή του σπιτιού του γαμπρού. Πρώτη χόρευε η νύφη και ακολουθούσαν οι συγγενείς του γαμπρού.

Σκηνή τραγούδι χορός

Την Δευτέρα το πρωί στο σπίτι του γαμπρού η νύφη ρίχνει νερό με την κανάτα για να πλυθούν τα πεθερικά οι κουνιάδοι και οι άλλοι συγγενείς του σπιτιού. Στη συνέχεια ετοίμαζαν χαλβά και μοίραζαν στο χωριό.
Αργότερα έρχονται όλα τα σόγια και οι καλεσμένοι για να γλεντήσουν και να χορέψουν.
Η νύφη απονέμει τιμές και με την φροντίδα της πεθεράς της δωρίζει όλους τους συγγενείς του γαμπρού με την σειρά, βελέντζες, κουβέρτες, μαξιλάρια και ποδιές φιλώντας τους το χέρι. Αυτοί της δίνουν χρήματα ή λίρες.
Με τα δώρα στους ώμους χορεύουν στην αυλή.

Επίλογος

Όπως και στην αρχαία Ελλάδα, η νύφη θα έπρεπε να ζήσει στο σπίτι του συζύγου της μαζί με τα πεθερικά της. Ο γάµος αποσκοπούσε στην εξασφάλιση της ευτυxίας της οικογένειας, που αποτελούσε µια µικρή κοινωνική κυψέλη. Στην παραδοσιακή βλάχικη οικογένεια το ζευγάρι έπρεπε να φέρει στον κόσµο αµέσως τα παιδιά του. Αυτός ήταν και ο προορισµός του, γι' αυτό έκαναν παιδιά νέοι, ώστε να προλάβουν να δουν ακόµη και δισέγγονα.

Σε λίγες μέρες θα προστεθούν φωτογραφίες και βίντεο από το δρώμενο.

Σαμαρίνας Νικόλαος