Σύντομη ιστορία των "Αρμάνων"

Κοιτίδα του βλαχόφωνου ελληνισμού είναι η Πίνδος, ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του η λατινογλωσσία. Χρησιμοποιούν δηλαδή ένα γλωσσικό ιδίωμα της δημώδους λατινικής των Βαλκανίων, με μεγάλο αριθμό ομηρικών και αρχαιοελληνικών λέξεων. (αρμανέστι) για τους ίδιους ή αλλιώς βλάχικα για τους άλλους. Η λατινογωσσία αποδίδεται στη ρωμαϊκή κατοχή και στην επαφή γηγενών πληθυσμών με ρωμαίους στρατιώτες στις διαβάσεις της Εγνατίας και της Βασιλικής στράτας στην περιοχή της Πίνδου. Οι Βλάχοι στη γλώσσα τους αποκαλούνται «αρμούνιοι» δηλαδή Ρωμάνοι των βυζαντινών χρόνων ή Ρωμιοί των νεότερων. Οι πρώτες γραπτές μαρτυρίες για τους Βλάχους με τα συγκεκριμένα διαμορφωμένα χαρακτηριστικά ανάγονται στα 1000 μ.Χ . Οι Βλάχοι (αρμάνοι) είναι για αιώνες γνωστοί ως ποιμένες αιγοπροβάτων (πικουράρ στα βλάχικα), που ζούσαν σε μια πατριαρχικά δομημένη κοινωνία με μόνιμους θερινούς οικισμούς στον ορεινό όγκο της Πίνδου και μετακινούνταν το χειμώνα στη Χειμαδιά (πεδινά βοσκοτόπια). Με το πέρασμα του χρόνου και κυρίως τον 17^ο αιώνα, οι κοινωνίες των Βλάχων αρχίζουν να εμφανίζουν επαγγελματική διαφοροποίηση. Έγιναν οδηγοί καραβανιών, απέκτησαν τον έλεγχο των χερσαίων συγκοινωνιών μεταξύ Βενετίας και Κωνσταντινούπολης, έγιναν αργυροχρυσοχόοι, πανδοχείς, καταστηματάρχες, ταπητουργοί, τεχνίτες, τραπεζίτες ακόμη και πολιτικοί. Αποτέλεσμα αυτής της εξέλιξης ήταν η εμφάνιση Βλάχων που ανέπτυξαν αστικό τρόπο ζωής και εγκαταστάθηκαν στα μεγάλα αστικά κέντρα της Ελλάδας και της κεντρικής Ευρώπης. Στο πλαίσιο του φαινομένου της εθνικής αφύπνισης των λαών της νοτιοανατολικής Ευρώπης, λόγιοι Βλάχοι της Ελλάδας και της διασποράς, εκδήλωσαν στα τέλη του 18^ου και στις αρχές του 19^ου αιώνα την ανάγκη εθνικής αφύπνισης, ταύτιση με τον ελληνισμό και υπεράσπιση της ελληνικής εθνικής ιδέας με χαρακτηριστικότερη περίπτωση του Περιβολιώτη Ρήγα Φεραίου. Αυτό είχε ως συνέπεια, μεγάλος αριθμός Βλάχων να συμμετάσχει στην επανάσταση κατά των Τούρκων και να διακριθούν σε αγωνιστές της εθνικής ανεξαρτησίας, με χαρακτηριστικότερη την περίπτωση του Φιλικού Γεωργάκη Ολύμπιου. Με την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους, Βλάχοι της διασποράς αποτέλεσαν κατ’ αποκλειστικότητα σχεδόν τους εθνικούς ευεργέτες. Πρόκειται πράγματι, για μια εντυπωσιακή συμβολή, που οφείλεται στην αυτοσυνειδησία των Βλάχων ως κομματιού του νεοελληνικού έθνους, και δίνουν το δικαίωμα στο βλαχόφωνο ελληνισμό να ισχυρίζεται ότι αυτοί θεμελίωσαν και ισχυροποίησαν το νεοελληνικό κράτος. Μερικά ονόματα: Γεώργιος Σίνας - ιδρυτής της Ακαδημίας Αθηνών, Νικόλαος Στουρνάσης - ιδρυτής του Μετσόβιου Πολυτεχνείου, Γεώργιος Σταύρου – συνιδρυτής και πρώτος διοικητής της εθνικής τράπεζας, Κωνσταντίνος Ζάπας – δωρητής του Ζαππείου Μεγάρου, Γεώργιος Αβέρωφ – ιδρυτής της σχολής ευελπίδων και αναστηλωτής του Παναθηναϊκού σταδίου, Ιωάννης Κωλέτης – πρώτος συνταγματικός πρωθυπουργός της Ελλάδας από το 1844-1847 και πολλοί άλλοι. Οι Βλάχοι της Ελλάδας σήμερα αποτελούν μια πολιτιστική ενότητα του ελληνισμού που φτάνει τα 600.000 άτομα με έναν αριθμό περίπου 100.000 να συνεχίζουν να μιλούν τη βλάχικη γλώσσα.

Και τώρα λίγα λόγια για τους Βλάχους της Ευκαρπίας. Οι Βλάχοι της Ευκαρπίας προέρχονται από τέσσερα βλαχόφωνα χωριά της Μακεδονίας: τα Μεγάλα Λιβάδια (Πάικο στο νομό Κιλκίς) τον Κοκκινοπλό στον Όλυμπο και τη Βλάστη στην επαρχία Εορδαίας και από την Κλεισούρα της Καστοριάς. Η μεγαλύτερη πληθυσμιακή ομάδα είναι οι Μεγαλολειβαδιώτες, που χρησιμοποιούσαν από τα τέλη του 19^ου αιώνα την περιοχή της Ευκαρπίας ως χειμαδιά (μαρτυρίες υπάρχουν από το 1917) ενώ οι τρείς άλλες ομάδες, εμφανίζονται μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, κυρίως λόγω της καταστροφής των χωριών κατά τη διάρκεια της κατοχής, και του φαινομένου της αστυφιλίας.

Επιμέλεια κειμένου Σαμαρίνας Νικόλαος.